Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο είναι μια σημαντική αλλαγή στη ζωή των παιδιών. Η αλλαγή βαθμίδας είναι σε αυτή τη φάση της ζωής του παιδιού κάτι παραπάνω από αλλαγή τάξης. Στην ουσία είναι το σημείο όπου πραγματοποιείται η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική, από το γνώριμο στο άγνωστο. Η μετάβαση στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο στην προετοιμασία των νέων ανθρώπων για την ομαλή και δυναμική ένταξή τους σε μια ανώτερη γνωστική βαθμίδα που ως επιστέγασμά της έχει την ένταξη των παιδιών στην επαγγελματική, κοινωνική και γενικότερα την ενήλικη ζωή.
Πέραν όμως από τις αναπτυξιακές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές που τα παιδιά θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στο Γυμνάσιο, υπάρχουν και οι αντικειμενικές διαφορές Δημοτικού-Γυμνασίου. Η καθημερινότητα των παιδιών στον χώρο του σχολείου αλλάζει, αφού πλέον υπάρχουν περισσότεροι καθηγητές, περισσότερα μαθήματα, εξετάσεις, εργασίες, περισσότερες δραστηριότητες και γενικότερα διαφορετική αντιμετώπιση των απαιτήσεων των μαθημάτων. Είναι λοιπόν απόλυτα φυσιολογικό αρκετά από τα παιδιά της πρώτης τάξης του Γυμνάσιου να εξωτερικεύουν το άγχος τους με διάφορους τρόπους και να χρειάζονται στήριξη τόσο από το οικογενειακό όσο και από το σχολικό περιβάλλον.
Η μετάβαση αυτή βέβαια δεν απασχολεί και δεν επηρεάζει όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο. Άλλα παιδιά θα ενταχθούν ομαλά και άλλα λιγότερο ομαλά και αυτό εξαρτάται από πλήθος παραγόντων και κυρίως από τη φροντίδα και τη στήριξη που προσφέρει το σχολείο και το εκπαιδευτικό προσωπικό στα παιδιά.
Σύμφωνα με πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα όλα τα παιδιά σε αυτή τη μετάβαση αγχώνονται για τους κανούριους χώρους των κτηρίων, για την επαφή με άλλα παιδιά που θα γίνουν οι καινούριοι συμμαθητές τους, για την επαφή με τα μεγαλύτερα παιδιά του Γυμνασίου, για τα καινούρια και πιο απαιτητικά μαθήματα, για τον τρόπο διδασκαλίας των καθηγητών και για τη νέα κλίμακα αξιολόγησης (0-20).
Η προετοιμασία αρχίζει νωρίς, είτε όταν ο μαθητής φοιτά στην Στ’ τάξη του Δημοτικού σχολείου είτε στην έναρξη της σχολικής χρονιάς της Α’ Γυμνασίου και περιλαμβάνει μια σειρά από δράσεις που αφορούν στον συναισθηματικό και στον γνωστικό τομέα. Μέσα από αυτές ο μαθητής αναπτύσσει γνώσεις και δεξιότητες που τον χαρακτηρίζουν ως προσωπικότητα και ως μέλος μίας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας. Η μεταφορά από το μαθητή αυτών των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων στο Γυμνάσιο τον βοηθά να γεφυρώσει σε δεύτερη φάση τη μια βαθμίδα με την άλλη. Η επαγωγή είναι μια καθημερινή διαδικασία χρήσης και εξέλιξης των γνώσεων και των μηχανισμών που έχουν αποκτηθεί κατά την προετοιμασία και έχουν μεταφερθεί από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Η διαδικασία αυτή θα οδηγήσει στην ενσωμάτωση, οπότε ο μαθητής αισθάνεται ασφαλής και σίγουρος για το νέο του ρόλο ως μαθητής του Γυμνασίου.
Το πέρασμα από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο δεν είναι μόνο αλλαγή στη ζωή του παιδιού αλλά και στη ζωή του γονέα. Οι γονείς είναι σημαντικό να συζητούν με τα παιδιά τους όλα όσα τα απασχολούν, να τους επιτρέπουν να αυτονομούνται και σίγουρα να έχουν καλή συνεργασία με το σχολείο, ώστε να επιτυγχάνονται το συντομότερο δυνατό τα καλύτερα αποτελέσματα. Επίσης είναι σημαντικό να εξασφαλίζουν στα παιδιά τους χρόνο για πράγματα που τα ευχαριστούν και τα ξεκουράζουν.
Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη (2019)1, «μετάβαση» ορίζεται ως η μετακίνηση από έναν τόπο σε άλλο ή η εξελικτική διαδικασία που οδηγεί από τη μία κατάσταση σε άλλη. Συνεπώς,
η μετάβαση δεν αφορά μόνο στην αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και στην ψυχολογική και γνωστική διαδικασία που περνάει το άτομο μέσα από αυτή την αλλαγή. Η μετάβαση είναι
μια συχνή διαδικασία καθόλη τη διάρκεια της ζωής, κατά την οποία το άτομο περνάει μέσα από
διεργασίες ωρίμανσης.
Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο θεωρείται ως ένα σημαντικό σημείο στη μαθητική πορεία των παιδιών, ωστόσο δεν είναι πάντοτε ομαλή, καθώς χαρακτηρίζεται από διάφορες αλλαγές, τόσο λειτουργικές, όσο και κοινωνικές. Αφενός, τα παιδιά μετακινούνται από μια μικρή, αυτόνομη τάξη σε ένα μεγάλο, πιο ετερογενές σχολείο με αυξημένες προσδοκίες για ανεξάρτητη
ακαδημαϊκή απόδοση και αφετέρου οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται πιο πολύπλοκες, η επίδραση των συνομηλίκων μεγιστοποιείται και οι ανησυχίες σχετικά με την κοινωνική αποδοχή αυξάνονται. Συνεπώς, το πέρασμα από το γνώριμο περιβάλλον της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, σε ένα διαφορετικό, με άλλες απαιτήσεις, όπως αυτό της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενέχει εκπλήξεις,
αλλά και κινδύνους για τους μαθητές. Μια δύσκολη μετάβαση έχει συσχετιστεί με ψυχολογικά προβλήματα, τα οποία μπορεί να πυροδοτήσουν μια αλυσίδα γεγονότων που θα επηρεάσουν τη
μελλοντική επιτυχία και προσαρμογή των μαθητών (Rice, Frederickson & Seymour, 2010)2. Έρευνα του Ψάλτη (2008)3 στα κυπριακά σχολεία, κατέδειξε πως ένα σημαντικό ποσοστό των παιδιών που μεταβαίνουν από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να προσαρμοστούν, κοινωνικά και διανοητικά, στο νέο σχολικό περιβάλλον για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μια δύσκολη μετάβαση μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα κίνητρα για μάθηση, τα οποία στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσουν σε έναν φαύλο κύκλο μειωμένης ακαδημαϊκής επίδοσης και χαμηλών
εκπαιδευτικών κινήτρων.
Α. Πρακτικές Δεξιότητες
1. Καθημερινή ετοιμασία της σχολικής τσάντας στη βάση του σχολικού προγράμματος.
2. Χρήση μίας κασετίνας που να περιέχει μόνο τα απαραίτητα της γραφικής ύλης.
3. Αυτορρύθμιση καταγραφής κατ’ οίκον εργασίας από κάθε μαθητή/μαθήτρια.
4. Εξάσκηση στην επισήμανση των κύριων σημείων σε γραπτά κείμενα.
5. Χρήση υπογράμμισης ή/και highlighter.
6. Χρήση πλαγιότιτλων.
7. Κατανόηση και καταγραφή προφορικών οδηγιών.
8. Τήρηση σημειώσεων κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
9. Αντιγραφή από τον πίνακα σημείων του μαθήματος.
10. Αυτοδιόρθωση ασκήσεων και συμπλήρωση επιπρόσθετων στοιχείων για την επίτευξη
ολοκληρωμένης απάντησης.
11. Επιλογή κατάλληλου στυλό και χρήση του στις γραπτές εργασίες και στα δοκίμια αξιολόγησης (Β΄ τετράμηνο).
12. Ορθή χρήση μέσων και εργαλείων μάθησης (π.χ. διορθωτικό, τετράδιο Α4 στα Ελληνικά
κ.λπ.).
13. Χρήση χαρτιού Α4 με γραμμές για την καταγραφή των λύσεων στις γραπτές μορφές αξιολόγησης.
14. Καθορισμός της παραγωγής γραπτού λόγου με βάση συγκεκριμένο αριθμό λέξεων (π.χ.
περίληψη, επιστολή, γραπτή έκφραση 200-220 λέξεις).
Β. Γνωστικές Δεξιότητες
1. Απάντηση (κυρίως γραπτή) ερωτήσεων ανοικτού τύπου, αλλά και ερωτήσεων με πέραν
του ενός υποερωτημάτων.
2. Σύνθεση ολοκληρωμένων απαντήσεων (προφορικών και γραπτών), αλλά και απαντήσεων
επικεντρωμένων στα ερωτήματα.
3. Έλεγχος της προ απαιτούμενης γνώσης από προηγούμενο/α μάθημα/μαθήματα, με ποικίλους τρόπους (προφορικά ή γραπτά), για διασύνδεση με το νέο μάθημα.
4. Χρήση επιλεγμένου λεξιλογίου όπως: Παράθεμα/ Πηγή, Κατατοπιστικό Σημείωμα, Μορφοσυντακτικά Φαινόμενα, Θεματικός Άξονας κ.τ.λ. (Β΄ τετράμηνο).
5. Απάντηση ερωτημάτων με διάφορους τρόπους: συνεχής λόγος, λίστα σημείων (bullets),
σχεδιάγραμμα κ.λπ.
6. Εστίαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου, οριζόντια, σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα.
7. Επικέντρωση και εστίαση στην αξιοποίηση στρατηγικών εντοπισμού και διατύπωσης πληροφοριών προφορικών και γραπτών κειμένων (δικών τους ή άλλων) (Δείκτης Επιτυχίας
Στ΄ Δημοτικού 1.4.).
8. Γραφή-παραγωγή κειμένων με αυτόνομη ανάγνωση-κατανόηση κειμένων (π.χ. σημειώσεις,
κειμενικές συνδέσεις, ιδεογράμματα, περιλήψεις, απαντήσεις σε ερωτήματα).
9. Ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων μελέτης (π.χ. εντοπισμός σχετικών με την ερώτηση πληροφοριών, διατύπωση κύριας ιδέας ή συμπερασμάτων προφορικά ή γραπτά, περίληψη κ.λπ.).
10. Απαντήσεις σε ερωτήματα με άντληση και σύνθεση πληροφοριών από πολλαπλές πηγές.
11. Έκφραση κριτικής σχετικά με πληροφορίες που εντοπίζονται στο διαδίκτυο με διατύπωση
επιχειρημάτων.
12. Ετοιμασία project στο πλαίσιο διάφορων μαθημάτων και διαθεματικών projects.
13. Αξιοποίηση Η/Υ για την ετοιμασία παρουσιάσεων και projects
Γ. Σωστή διαχείριση του χρόνου
1. Ανάθεση εργασιών με καθορισμένη ημερομηνία παράδοσης.
2. Ανάθεση ομαδικών εργασιών ή μικρών projects (θα προηγηθεί η διδασκαλία της ετοιμασίας project).
3. Έμφαση στην τήρηση του χρόνου στις στη γραπτή
έκφραση (Έκθεση – Σκέφτομαι και Γράφω).
Δ. Αξιολόγηση
1. Χρήση γραπτής αξιολόγησης με ποικίλα είδη ασκήσεων, όπως ορθό – λάθος, αντιστοίχιση,
ερωτήσεις γνώσεων, ερωτήσεις κρίσεως, ερωτήσεις που να στηρίζονται σε δοσμένες πρωτογενείς ή δευτερογενείς πηγές (στο μάθημα της Ιστορίας).
2. Βαθμολόγηση γραπτής αξιολόγησης (σχετική ενημέρωση των γονέων/κηδεμόνων, ποια η
σκοπιμότητα κ.λπ.) σε συνδυασμό με την άμεση περιγραφική ανατροφοδότηση (προφορικά ή γραπτά), στη βάση κριτηρίων αξιολόγησης. Σε περιπτώσεις πολύ χαμηλής βαθμολογίας δύναται η χρήση μόνο περιγραφικής ανατροφοδότησης.
3. Στα δοκίμια αξιολόγησης ενδείκνυται να υπάρχει επιλογή θεμάτων (π.χ. από τα τρία θέματα απαντώ τα δύο ή από τις 7 ασκήσεις απαντώ τις 5).
4. Συνδυασμός αριθμητικής – περιγραφικής αξιολόγησης.
5. Συζήτηση και προετοιμασία των παιδιών για τον ρόλο της αριθμητικής ή αλφαβητικής βαθμολογίας.
Πιο κάτω παρουσιάζονται εισηγήσεις για την προετοιμασία των μαθητών της Στ΄ τάξης στα
γνωστικά αντικείμενα των Ελληνικών, της Λογοτεχνίας και της Ιστορίας:
Α. Ελληνικά
1. Αξιοποίηση του Ανθολόγιου «Με Λογισμό και μ΄ Όνειρο».
2. Εξάσκηση στη μελέτη επικοινωνιακών κειμένων (με βάση τους δείκτες επιτυχίας της ΣΤ΄
τάξης ), με έμφαση στα εξής:
– Κειμενικοί τύποι
– Κειμενικά είδη
– Συνθήκες Επικοινωνίας
– Δομή Παραγράφου (Δείκτες Ελληνικών Στ΄ – 2.1.2.3.)
– Συνεξέταση κειμένων (Δείκτες Ελληνικών Στ΄ – 3.1 και 3.2)
– Οργάνωση κειμένου (Δείκτες Ελληνικών Στ΄ – 2.1.2.3 και 2.1.2.4)
– Γλωσσικά Στοιχεία (Δείκτες Ελληνικών Στ΄ – 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3)
Β. Λογοτεχνία
1. Θα πρέπει να αξιοποιηθούν 16-32 περίοδοι ετησίως, κάτι που αντιστοιχεί σε 2-4 ενότητες
λογοτεχνίας.
2. Έμφαση στα στοιχεία λογοτεχνικού γραμματισμού, τα οποία περιγράφονται στους δείκτες
επάρκειας στο Α.Π. Λογοτεχνίας Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Γ. Παραγωγή Γραπτού Λόγου
1. Η Παραγωγή Γραπτού Λόγου να γίνεται με εστίαση στα γλωσσικά στοιχεία και τη σχηματική δομή ανά κειμενικό τύπο.
2. Παραγωγή Γραπτού Λόγου – δημιουργική γραφή: να γίνεται με βάση τα κείμενα που διάβασαν και επεξεργάστηκαν οι μαθητές/μαθήτριες: δημιουργικοί μετασχηματισμοί, γραμματικοσυντακτικές αλλαγές, υφολογικοί μετασχηματισμοί, μετακείμενα, κειμενικοί μετασχηματισμοί.
3. Τα Κριτήρια Αξιολόγησης Γραπτού Επικοινωνιακού Λόγου θα πρέπει να αξιοποιούνται
τόσο για τη διδασκαλία και εμπέδωση, όσο και για την αξιολόγηση. Μπορούν να εστιάζουν σε πυλώνες όπως: Δομή, Περιεχόμενο, Δομή παραγράφου, Δομή πρότασης, Έκφραση,
Ορθογραφία – Τονισμός, Καλλιγραφία – Καλαισθησία.
Δ. Ιστορία
1. Ιστορικός Γραμματισμός (ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ – Μεθοδολογία).
2. Έμφαση στη μελέτη πηγών και άντληση πληροφοριών μέσα από εικόνες, χάρτες ή κείμενα.
3. Διάκριση Πρωτογενούς – Δευτερογενούς πηγής.
4. Κατατοπιστικά σημειώματα για τα σπουδαιότερα γεγονότα ή πρόσωπα κάθε μαθήματος.
5. Σωστή διατύπωση ορισμών.
6. Αξιολόγηση κάθε ενότητας
θα είναι βοηθητικό να
- Καθιερώσουν από νωρίς ένα πρόγραμμα μελέτης το οποίο θα ακολουθούν καθημερινά. Το Γυμνάσιο απαιτεί περισσότερο διάβασμα και πολλή προσπάθεια
- Ζητούν βοήθεια από τους γονείς τους, αν δυσκολεύονται στα μαθήματα. Ωστόσο, είναι δική τους ευθύνη να ολοκληρώνουν τις εργασίες και να αποτείνονται στους καθηγητές τους για απορίες και ερωτήματα
- Συζητούν τις ανησυχίες τους (αναφορικά με το σχολείο αλλά και για πιο προσωπικά θέματα) με τους καθηγητές, τους γονείς ή/και τους φίλους τους
- Ίσως στην αρχή να τους τρομάξουν οι αλλαγές. Είναι ευκαιρίες να μάθουν καινούργια πράγματα. Θα χρειαστούν λίγο χρόνο μέχρι να προσαρμοστούν αλλά δεν θα απογοητευτούν!
- Να βρίσκουν χρόνο για ξεκούραση και χαλάρωση.
Ο ρόλος των γονιών στη μετάβαση, είναι εξαιρετικής σημασίας. Αν η μετάβαση δεν γίνει ομαλά, μπορεί να αποκαρδιώσει, να μειώσει τα κίνητρα για μάθηση και να απομακρύνει από το σχολικό σύστημα το παιδί. Ας μην ξεχνάμε πως οι έφηβοι δεν είναι προβληματικά άτομα, αλλά άτομα βαθιά προβληματισμένα. Ας δείξουμε υπομονή, κατανόηση και αποδοχή των δικών τους εγνοιών και ανησυχιών.
